Okul Fobisini Yenmek

Yazar : İvet KOHEN, Uzman Psikolojik Danışman

Eğer bir kelimenin sonuna “fobi” eklenmişse, hemen bir şeylerden korkulduğunu düşünürüz. Ancak okul fobisi gelişen çocukların okula gitmek istememelerinin tek nedeni okuldan korkmaları değil. Çocuğa bu konuda yardımcı olabilmek için her şeyden önce okul fobisinin ne olduğunu anlamak ve hem öğretmen hem de okul psikoloğuyla işbirliği yapmak gerekiyor.

Okul fobisi çok fazla çocukta ortaya çıkmaz fakat sizin çocuğunuzda varsa okul fobisinin ne olduğunu ve çocuğunuzun daha iyi, üretken bir okul deneyimi kazanmasına yardımcı olmak için rehber öğretmeniyle ya da okul psikoloğu ile nasıl işbirliğine gireceğinizi bilirseniz, biraz rahatlayabilir ve çocuğunuza da yardımcı olabilirsiniz.

Okul fobisi teriminden, basitçe çocuğun okuldan ya da oradaki bir şeyden korktuğu anlaşılabilir. Bu, duygularını bir şekilde etkilese de, okul fobisi ayrılık kaygısından daha fazla şeyi içerir. Ayrılık kaygısını birçok çocuk, ana babalarından ayrılacakları ve kendi yaşamlarını oluşturacakları zamanlarda normal olarak yaşamaktadır.

Yaşamlarının belli bir döneminde ayrılık kaygısı yaşasalar da çocukların çok azı okul fobisi geliştirir. Okul fobisi tam anlamıyla bir okul korkusu olmasa da, çocuğunuzun gerçekten okulda bir şeyden korktuğu olasılığını göz ardı edemezsiniz. Bu bazı durumlarda, gerçek bir korku ve ayrılık kaygısının bileşimidir.

Okul fobisi nasıl gelişir?

Bir çocuğun okul fobisini nasıl geliştirdiğini anlamak için, çocuğun ev yaşamına uzanmanız gerekir. Bazen okul fobisi olan çocuk, evde fazlasıyla kendini kabul ettiren, kendini çok başarılı hisseden biridir ve okula gittiğinde diğer çocukları ve onların başarılarını tehdit olarak algılar; okul kuralları, paylaşma sorumluluğu ve diğer çocuklarla dolu bir sınıfta yaşamanın getirdiği her şey onu korkutur.

Kimi durumlarda da, bir hastalık ya da kaza nedeniyle uzun süre evde kalıp bakım gören çocuklar, daha az koruma altında oldukları bir sınıfa gitmekte çok zorlanırlar. Okul fobisinin, kişilik tipi, cinsiyet ve doğum sırası ile doğrudan ilgisi yoktur. Daha çok 6-10 yaş arasında ortaya çıkar ancak daha küçük ve büyük çocuklarda da görülür. Esas önemli olan, okul fobisinin çocuğun cinsiyeti, yaşı, doğum sırası veya kişiliğinden bağımsız olarak yaşamındaki farklı durumların bileşimi sonucunda ortaya çıkan bir davranış olduğunu anlamaktır.

Okul fobisine yatkınlık

Bazı çocukların okul fobisi geliştirmeye daha yatkın olmalarını sağlayabilecek durumlar şunlar olabilir:

• Okulda hırpalanmasına, reddedilmesine veya kavga etmesine yol açacak bir sosyal beceri eksikliği,
• Çocuğun veya ailenin yaşamında taşınma, hastalık veya yakın birinin ölümü gibi önemli bir değişimin olması,
• Boşanma, maddi sorunlar, anne veya babanın başka biriyle evlenmesi veya yeni bir kardeşin olması gibi etkenlerle stresli ve dengesiz bir ev yaşamı sürme.

Eğer okula gitmeyi reddetme ilk olarak çocuğunuz ergenlik çağındayken ortaya çıktıysa, bu onu ciddi olarak rahatsız eden bir şeyin işareti olabilir ya da okulda onu gerçekten korkutan veya tehdit eden bir şey vardır. Okul fobisi korkudan çok kaygıya dayansa da, korkutulma, kaygıyı daha da arttırır. Eğer çocuğunuzun okulda korkutulmuş olmasından kuşkulanıyorsanız, çocuğunuzun yaşı ne olursa olsun aşağıdaki durumların var olup olmadığını kontrol edin:

• Duyarsız, sürekli emir veren bir öğretmen ya da başka bir okul personeli
• Uygun olmayan bir sınıf içi yerleştirme, özellikle de çocuğunuzun fazla tehditkar bulduğu bir yere oturtulması
• Özel bir etkinlikten -teneffüs, sesli okuma, sınıf önünde ders anlatma gibi- korkma ya da güçlük çekme
• Okulda ya da okul yolunda fiziksel olarak tehdit edici birilerinin olması
• Ahlaki düzeyin çok düşük olduğu, şiddetin ve belirsizliğin olduğu kötü bir okul ortamı

Kontrol edilmesi gereken diğer durumlar

Okul fobisi olan çocuklar genelde ya iyi öğrencidirler veya bu fobi gelişmeden önceki okul yaşantıları başarılıdır. Ancak çocuğunuz okul ortamında onu rahatsız edebilecek unsurlara ek olarak;

• Evde sizinle kalmayı tercih ediyorsa
• Okul etkinliklerine karşı pasif, içe kapanık, utangaç veya korkulu davranıyorsa
• Okulda daha çok ağlamaya, kavga etmeye, dikkat çekmeye çalışmaya başladıysa
• Evde kalmak ve okul ödevlerini kaçırmak arasında seçim yapamayıp aşırı kaygılı olduysa
• Öğretmenden sık izin isteyip dışarıya özellikle hemşireye gitmek istiyorsa, bu davranışları gözardı etmemelisiniz.

Ayrıca;

• Genellikle kaygılı olma
• Tıbbi temeli olmayan fiziksel şikayetler
• Depresyon ya da depresyona benzeyen durumlar
• Kendisini aşağı gördüğünü gösteren davranışlar
• Mükemmeliyetçi eğilimler
• Aşırı kendini eleştiren sözler gibi durumlar çocuğun çözüm bekleyen bir sorunu olduğunun işaretledir.

Çocuktaki okul fobisi geliştirmesinde ebeveynin rolü:

Çocuğu etkileyen birçok konuda olduğu gibi, anne ve babaların çocuklarının okul fobisi geliştirmelerinde de belli oranda etkileri olduğunu unutmamak gerekir. Örneğin;

• Çocuğunuz evde sizinle kalınca daha mutlu olup, daha az endişeleniyorsanız
• Çocuğunuza olan bağlılığınız aşırı güçlüyse
• Kendinizi dürüstçe aşırı koruyucu aile olarak tarif ediyorsanız
• Ailenizin duygusal, maddi ya da başka sorunları varsa

çocuğunuzun okula yaklaşımını olumsuz etkilemiş olabilirsiniz. Aslında çocuğunuz için yapabileceğiniz en yararlı şeylerden biri, onunla olan ilişkinizi, okula devamı hakkında ne hissettiğinizi tam olarak anlamak ve böylece okul fobisini nasıl geliştirdiğini kavramak olacaktır.

Bunun için öncelikle şu konular üzerinde düşünmeniz iyi olur:

• Çocuğunuzun evden ayrılması sırasında ne hissediyorsunuz?

Örneğin okulunu sevmiyorsanız, oraya gitmemesinden mutlu olacağınızı hissetmiş olabilir.

• Kendi okul günlerinize dair hoş olmayan deneyimleriniz varsa çocuğunuzun yanında onun yaşadıklarını farkında olmadan abartıyor, çarpıtıyor olabilirsiniz.

Çocuğunuzun öğretmeni hakkında ne düşünüyorsunuz?

• Aileniz ve arkadaşlarınız, çocuğunuzun okulunu nasıl buluyor?

Olumsuz yorumlar çocuğun şu anki sorun ve kaygılarını çok güçlü şekilde belirleyebilir.

• Çocuğunuzun ve belki de sizin sağlıkla ilgili kaygılarınız var mı?

Eğer varsa bunu gidermek için tıbbi bir inceleme yaptırabilir ve bu kaygıları biraz azaltabilirsiniz.

Çocuğunuza yardım etmenin yolları

Okul fobisi uğraşması çok güç bir konudur. Ama hem çocuğunuza nasıl yardım edeceğiniz hem de kendi düşüncelerinizi nasıl değiştireceğiniz konusunda yardım almak için okul psikoloğuna veya rehber öğretmenine başvurabilirsiniz. Problemi ne kadar erken farkedip, konuyu ne kadar erken ele alırsanız çözüm başarısı da o kadar yüksek olur. Ancak çocuğunuzu iyi takip etmelisiniz, zira okul fobisi yaşadığı fark edilmeyen çocuklar gittikçe artan karmaşık ve ciddi problemler geliştirebilir. Bu problemler, öğrenme gecikmeleri, yaşıtlarıyla arkadaşlık kuramama ve hatta, evden ayrılma düşüncesinde bile panik ataklar yaşamaya kadar varabilir.

Okul psikoloğu, eğer öğretmen bilmiyorsa okul fobisinin ne olduğunu ona açıklayarak sizin ve öğretmenin işbirliğini sağlayabilir. Birçok öğretmen, basit bir şekilde işi sıkı tutup, çocuğu okula gelmeye zorlamak isteyecektir. Ancak okula gelmeye zorlamak, çocuğunuzun okula gitmesini sağlasa bile okuldan uzak kalmak istemesine neden olan temel kaygılara çözüm bulmaz.

Bir okul psikoloğunun ise siz ve öğretmenle çalışırken genel yaklaşımı, çocuğunuzun okula geri dönmesini merkez alan bir plan geliştirmek olacaktır. Bu, çocuğunuzun okula her gün kısa süreler için gelmesi, bunun için ödüllendirilmesi ve sonra yavaş yavaş okulda harcanan zamanın arttırılması şeklinde olabilir.