Çocuklarda Benlik Kavramı ve Gelişimi

Çocuklarda Benlik Kavramı ve Gelişimi

Benlik, bireyin kendisine ilişkin inançları, kendi farkındalığı hakkında sahip olduğu tüm fikirleri ve tutumlarıdır. Kişinin kendini algıladığı ve doğru bularak kafasında çizdiği özlük resmidir.

Benlik kavramı, hayat boyu biyolojik, gelişimsel ve sosyal süreçlerle etkileşim içindedir.

Bireyin edindiği roller, karşılaştığı durumlar, hayat geçişlerinden ve değişimlerden etkilenen, dinamik ve aynı zamanda da sürekli bir kavramdır.

Bebekler doğdukları andan itibaren duyuları aracılığı ile kim olduklarını keşfetmeye güdümlü olarak dünyaya gelirler. Erken dönemde ilk önce fiziksel benlikleri, yani beden farkındalıkları gelişir; elleriyle, ayaklarıyla oynayarak, hareket ederek, dokunarak, tutarak, uzun uzun bakarak…

Hem kendine hem başkasına dokunarak kendi bedenlerinin farklı hissettirdiğini keşfederler.

Somut, sabit ve dengede bir varlık olduklarını, dünyaya başka canlılarla birlikte ait olduklarını hissederler.

Keşfederken nesnelere, kişilere ve olaylara karşı aidiyet oluşturmaya ve dil kullanımının gelişmesi ile birlikte de bunları kendilerine atfetmeye başlarlar.

Çocuklar 2-3 yaşlarındaki benmerkezci dönemde ‘‘Benim o!’’, ‘‘Ben, ben’’, ‘‘Bana’’ gibi söylemleri sıklıkla kullansalar da, aslında her zaman da inatlaşmayı, ya da tutturmayı amaçlamazlar.

Bu ifadeleri, kendilerini sosyal becerileri dahilinde dile getirmek, isteklerinden etrafındakileri haberdar etmek için kullanırlar ve tüm bunları yaparken de aslında dünyadaki yerlerini belli edip, öz farkındalıklarını ve benliklerini geliştirirler.

Kişinin benlik kavramını tamamıyla oluşturması yaşamsal bir süreç olsa da, çocukluk döneminin ilk yıllarında olumlu veya olumsuz kendisi hakkında nasıl hissettiği, kişinin hayatının geri kalanı için bir model oluşturmaktadır.

Yaşamın özellikle ilk 3 yılında inşa ediliyor olan benlik duygusunun büyük bir kısmı, çevreden verilen mesajlar, koyulan etiketler ve yapılan yorumları içerir.

Okul öncesi dönemde ise, fiziksel olarak daha bağımsız hale gelen ve kendilerinin daha da farkına varan çocukların, kazanıyor oldukları yeni beceriler ve bunları sergilemeleri benlik gelişimlerinin önemli bir kısmını oluşturur.

Aynı zamanda dönemin gelişimsel özelliklerinden olan kendini ikinci bir kişinin bakış açısıyla düşünme kapasitesi, benlik kavramı hakkında daha tanımlayıcı ve istikrarlı düşünce ve duygular edinilmesini sağlar. Bir yetişkinin, bir çocuğa onun nasıl biri olduğuna dair -olumlu, olumsuz ya da nötr- açıklayıcı ve betimleyici sözcükler içeren yaptığı her yorum, çocuğun kim olduğuna dair oluşturuyor olduğu zihin yapısında yer eder.

Olumlu benlik gelişimini desteklemek için ne yapabiliriz?

Çocuğun benliğine dair ilk algılarını oluşturması, ebeveyn-çocuk ilişkisi aracılığıyladır.

• Bakım verenin bağ ve güven içerisinde fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını karşılıyor olması, çocuğun değerli ve önemli bir varlık olduğuna dair en temel sinyalleri almasını sağlar.
• Yetişkinler tarafından kullanılan dilin ve sözcüklerin, çocukları etiketlemek ve tanımlamaktan uzak olması önemlidir. O anki durum ve deneyimler ile ilgili kapsayıcı bir yaklaşım ve şefkatli ses tonu ile orada olmak, olumlu benlik gelişimini destekleyici bir yaklaşım oluşturmaktadır.
• Yeni deneyimler ve keşif fırsatlarının çocuklara sunulması, yaşına uygun sorumlulukların verilmesi, karşılaşıyor oldukları zorluklarla başa çıkmalarına olanak sağlar.
• Onlar için problem çözücü olmak yerine yol gösterici rehber ebeveyn rolünde bulunmak, çocukların duygusal dayanıklılıklarını, bu sayede de özgüven ve benlik gelişimlerini destekler.
• Onlara kendi başlarına tamamlayabilecekleri görevler verilmesi, başarı için fırsatlar sağlanması, ‘‘Ben yapabilirim.’’ zihniyetinin oluşmasına ve beraberinde benlik algısının olumlu gelişmesine yardımcı olacaktır.
• Çabalarının ve gayretlerinin görülerek, onlara övgü yerine teşvik verilmesi, güçlü benlik bilinçlerinin oluşumunu destekler.
• Yaşa uygun, makul ve net sınır ve kuralların varlığı ve bunların şefkatle uygulanması, çocuğun kendini güvende hissetmesine ve öz denetimi öğrenmesine yardımcı olur.
• Çocuğun, hataların hayatın bir parçası olduğunu ve bununla birlikte yaşanabilecek sonuçların, onun benliği ve kişiliği ile ilgili olmadığını bilmesi önemlidir.
• Sağlıklı bir benlik kavramına sahip olmanın önemli bir parçası, sevildiğini ve değer verildiğini hissetmektir. Ebeveyn ile birlikte geçirilen zamanın, hem çocuk hem yetişkin için eğlenceli ve keyifli, yargıdan, yönlendirmeden ve öğretiden uzak, özel bir zaman dilimi olması çocuğun olumlu benlik algısını besler.
• Çocuğun tüm duyguları, davranışları ve düşünceleri ile, görülmesi, duyulması, anlaşılması, kabul edilmesi ve değerli hissetmesi, kendi biricikliğini fark etmesine ve olumlu benlik algısı geliştirmesine katkıda bulunur.

Çocuğun, sağlıklı bir benlik kavramına sahip olması,

kendini sevilen,

sevgi dolu ve

değerli bir birey olarak  hissetmesi,

genel gelişiminin ve iyi oluş halinin temelini oluşturur.

Uzm. Klinik Psk. Sezen Gücükkılınç

Kaynakça

• https://www.scholastic.com/teachers/articles/teaching-content/ages-stages-how-children-develop-self-concept/
• https://socialsci.libretexts.org/Bookshelves/Early_Childhood_Education/Book%3A_The_Role_of_Equity_and_Diversity_in_Early_Childhood_Education_(Esquivel_Elam_Paris_and_Tafoya)/03%3A_The_Development_of_Identity_in_Children/3.02%3A_How_Children_Develop_Identity
• Hanzade Aslan-Yılmaz, 2016, Bir Derleme: Benlik Kavramına İlişkin Bazı Yaklaşımlar Ve Tanımlamalar, Sosyal Bilimler Dergisi
• https://theconversation.com/how-do-children-develop-a-sense-of-self-56118
• https://www.gulfbend.org/poc/view_doc.php?type=doc&id=12766
• N. Turaşlı, R. Zembat, 6 Yaş Grubu Çocuklarda “Benlik Algısını Desteklemeye Yönelik Sosyal-duygusal Hazırlık Programı”nın Etkililiğinin İncelenmesi NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2013) 1-16
• https://www.zerotothree.org/resources/2648-who-am-i-developing-a-sense-of-self-and-belonging
• https://calm4kids.org/10-ways-to-nurture-your-childs-self-concept/